کد مطلب:39702 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:23

گنجینه پرسمان » اهل بيت

دانـشـمندان شيعه و بسياري از علماي اهل تسنن معتقدند كه آيه 3 سوره مائده در روزعيد غذير نـازل گرديده است , در صورتي كه آغاز و پايان آيه مربوط به بيان احكام گوشتهاي حلال و حرام اسـت ; بـا ايـن وضـع چـطـور ممكن است كه در اثناي يك آيه مطلبي گفته شود كه كوچكترين ارتباطي با قبل و بعد آيه نداشته باشد ؟

نـزول آيه در روز غدير بسياري از اساتيد فن حديث و تاريخ مانند : طبري ,ابن مردويه , ابونعيم اصفهاني , خطيب بغدادي , ابوسعيد سجستاني , ابوالحسن المغازلي , ابوالقاسم الحاكم الحسكاني , ابـن عساكر دمشقي , خطيب خوارزمي , ابن جوزي , شيخ الاسلام حمويني , ابن كثير شامي و 000 كـه عموما از اساتيد طراز اول حديث و تاريخ اهل تسنن مي باشند تصديق كرده اند ; هرگاه به نقل ايـن گـروه , روايـات اهل بيت پيامبر صلي اللّه عليه و آله و سلم ضميمه گردد , نزول آيه در روز غديرقطعي مي شود . امـا مـسـالـه تـرتيب و نظم آيات كه مشكلي در بسياري از مباحث براي مفسران ايجادكرده است چندان پيچيده نيست ; زيرا ترتيب نزول سوره ها و آيات قرآن با ترتيب فعلي آن كاملا مغايرت دارد ; مثلا سوره هايي است كه در مدينه نازل گرديده اند وقاعدتا بايد جاي آنها پس از سوره هايي باشد كـه در مـكـه نازل شده اند و عكس آن نيز چنين است , حتي برخي از آيات يك سوره در مكه و بعضي از آن در مدينه نازل گرديده است و چه بسا ميان نزول دو آيه از يك سوره سالها فاصله شده است . اگـر مـا شان نزول آيات را به دقت بخوانيم و يا لااقل آنچه را كه بالاي سوره هاي قرآن نوشته شده است ملاحظه كنيم از هرگونه توضيحي بي نياز مي شويم ; سوره هايي است كه آنها را سوره مدني مـي نـامـند ولي بعضي آيات آن در مكه نازل شده است ,مانند سوره انفال كه تمام آن مدني اسـت مگر از آيه 20 تا 26 كه در مكه نازل گرديده است و عكس آن نيز در قرآن فراوان است مانند سوره شعراء و كهف وامثال اينها . بـنـابـر اين , ترتيب و نظم آيات و روابط آنها هيچ گاه نمي تواند براي ما در برابرروايات و احاديث قـطـعـي , سند محكمي باشد و روش دانشمندان اسلام در تفسير قرآن نيزهمين بوده است و اين موضوع شواهد بسياري دارد . هـرگـز قـرآن نظم تاليف بشري را ندارد كه موضوعي را گرفته و تا آخر سوره آن راتعقيب كند ; قرآن مجموعه آياتي است كه بر حسب حوادث و پيشامدهاي گوناگون وهدفهاي مختلف , تدريجا از طـرف خـداونـد فـرسـتـاده شـده است ; چه بسا در يك سوره مقصدهاي مختلف و موضوعات گـوناگون مورد بحث واقع شده است و به همين دليل نمي توان قبل و بعد آيه اي را گواه محكم بـر چيزي گرفت و روابط آنها را حفظ نمود ; گاهي تمام آيات يك سوره به صورت آياتي است كه مضامين آنها بسان حلقه زنجير به هم پيوسته وارد شده اند و گاهي ابدا به هم مربوط نيستند . با توجه به اين مطلب , مشكل بزرگي كه گاهي براي انسان پيش مي آيد حل مي شود و آن اين كه بـسياري از آيات , در ميان سوره اي , كوچكترين تناسبي با قبل و بعد خودندارد (1) گرچه بعضي مـفسران زياد كوشش مي كنند كه تناسبي براي آنها در نظربگيرند و ارتباط آنها را درست نمايند , ولي شايد اين كار يك زحمت بيهوده باشد ; زيرا تمام آيات يك سوره - به فرض آن كه همه آنها در مـديـنه و يا مكه نازل شده باشد - يكجا نازل نشده , بلكه به مناسبات و مقتضياتي نازل گرديده و هـر چـنـدآيه , براي خود شان نزول جداگانه اي دارد , روي اين حساب هيچ دليلي ندارد كه تمام آيات يك سوره با هم مرتبط و مطالب آن به صورت حلقه زنجيري جلوه كند . در اينجا ممكن است كسي بگويد : آنچه تا اينجا گفته شد راجع به روابط سوره ها بايكديگر و آيات با همديگر بود , ولي آيه مورد سوال خصوصيتي دارد كه با بيان گذشته حل نمي شود و آن اين كه :بـيـان مـزبـور اثـبـات كـرد كه لازم نيست آيات يك سوره كاملا با هم مربوط باشند , ولي هرگز نـمـي تواند جمله هاي يك آيه با هم مربوط نباشند , صدر و ذيل آيه اي مطلبي را ووسط آيه مطلب ديگري را تعقيب كند . اتـفـاقـا آيـه مـورد بـحـث از ايـن قـبيل است , اگر جمله اليوم اكملت لكم درباره ولايت علي عـلـيه السلام نازل شده باشد , ربط آن با آغاز و پايان آيه كه در مقام بيان احكام گوشتهاي حلال و حـرام اسـت بـطور واضح قطع مي شود , از اين نظر توضيح گذشته براي رفع اين اشكال كافي به نظر نمي رسد . براي توضيح پاسخ خود ناچاريم قبلا متن و ترجمه آيه را بنويسيم , سپس جواب خود راشرح دهيم اينك متن و ترجمه آيه در سه قسمت ( آغاز , وسط و پايان آيه ) :1 - حرمت عليكم الميته و الدم و لـحم الخنزير و ما اهل لغيراللّه به و المنخنقه و الموقوذه و المترديه و النطيحه و ما اكل السبع الا مـا ذكـيـتـم و مـا ذبـح علي النصب و ان تستقسموا بالازلام ذلكم فسق ; گوشت مردار و خون و گوشت خوك و حيواناتي كه به غير نام خدا ذبح شوند , و حيوانات خفه شده و به زجر كشته شده , و آنـهـاكه بر اثر پرت شدن از بلندي بميرند , و آنها كه به ضرب شاخ حيوان ديگري مرده باشند , و بـاقـيـمـانـده صـيد حيوان درنده - مگر آن كه ( بموقع به آن حيوان برسيدو ) آن را سر ببريد - و حيواناتي كه روي بتها ( در برابر آنها ) ذبح مي شوند ,( همه ) بر شما حرام شده است و ( همچنين ) قـسـمـت كردن گوشت حيوان به وسيله چوبه هاي تير مخصوص بخت آزمايي , تمام اين اعمال , فسق و گناه است . (2)2 - الـيـوم يـئس الـذين كفروا من دينكم فلا تخشوهم و اخشون اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتي و رضيت لكم الاسلام دينا ; امروز كافران از ( زوال ) آيين شما مايوس شدند ; بنابراين , از آنها نترسيد و از ( مخالفت ) من بترسيد امروزدين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم ; و اسلام را به عنوان آيين ( جاودان ) براي شما پذيرفتم . (3)3 - فـمـن اضـطـر فـي مخمصه غير متجانف لاثم فان اللّه غفور رحيم اما آنها كه درحال گـرسـنـگـي , دسـتـشـان به غذاي ديگري نرسد و متمايل به گناه نباشند , ( مانعي ندارد كه از گوشتهاي ممنوع بخورند ) خداوند , آمرزنده و مهربان است . (4)در اين سه قسمت , متن و ترجمه آيات روشن شد و منظور ما اين است كه قسمت دوم -خواه درباره علي عليه السلام نازل شده باشد يا درباره موضوع ديگر , خواه در روز غدير نازل گرديده باشد يا در روز عرفه - خود كلامي است مستقل كه در وسطآيه اي قرار گرفته است . ايـنـك قـرايـني كه اين مطلب را تاييد مي كند :1 - اگر قسمت دوم از اين قسمت برداشته شود , كوچكترين لطمه اي به ارتباط قسمت اول و سوم نمي زند - در متن و ترجمه آن دقت كنيد . خـلاصـه , با ضميمه كردن ذيل آيه به صدر آن , يك آيه كامل به وجود مي آيد و يابرداشتن قسمت دوم كوچكترين لطمه اي به ارتباط آيه وارد نمي شود و اين خود گواه براين است كه قسمت مزبور كـلامي است مستقل و جداگانه ( درباره هر موضوعي نازل شده باشد ) كه در وسط آيه واقع شده است . 2 - مـضـمون همين آيه در سوره هاي بقره , انعام و نحل تكرار شده است وقسمت دوم كه در ايـن آيـه اسـت , در سـوره هـاي فـوق ديـده نمي شود ; اينك به عنوان نمونه يكي از آنها را نقل مـي كـنيم : انما حرم عليكم الميته و الدم و لحم الخنزير و ما اهل لغير اللّه فمن اضطر غيرباغ و لا عاد فلا اثم عليه ان اللّه غفور رحيم ; خداوند , تنها ( گوشت ) مردار ,خون , گوشت خوك و آنچه را نام غير خدا به هنگام ذبح بر آن گفته شود , حرام كرده است ; ( ولي ) آن كسي كه مجبور شود , در صـورتي كه ستمگر و متجاوز نباشد , گناهي بر او نيست ; ( و مي تواند براي حفظ جان خود در موقع ضرورت , از آن بخورد ; )خداوند بخشنده و مهربان است . (5)ايـن آيـه بيشتر آنچه را كه در قسمتهاي اول و سوم آيه مورد بحث مذكور است , در بردارد ولي اساسا از قسمت دوم خبري نيست و اين خود گواه بر اين است كه قسمت دوم آيه مورد بحث , كلامي است مستقل كه از هيچ نظر با قبل و بعد خود ارتباط ندارد . 3 - رواياتي كه متكفل شان نزول آيات هستند , قسمت دوم را جداگانه بدون اين كه از صدر و ذيل آن سـخن بگويند مورد بحث قرار داده اند مثلا , مي گويند : آيه اليوم يئس 000 تا آخر , در روز غدير يا عرفه نازل شده است و اين خود دليل بر استقلال اين قسمت است كه به عللي در وسط آيه قرار گرفته است . روي اين حساب , وقتي روايات صحيحي از طرف شيعه و سني بگويد كه اين قسمت در روز غدير دربـاره ولايـت عـلي عليه السلام نازل گرديده است , صدر و ذيل آيه نمي تواندما را از اعتقاد به مـضمون احاديث باز دارد ; زيرا اين قسمت خود كلامي است مستقل كه درباره هر موضوعي وارد شده باشد با قبل و بعد خود ارتباط ندارد . 4 - دقـت و تـدبر در مضمون آيه , بيش از هر دليل ما را به اين نكته هدايت مي كندكه مضمون آيه فـقـط دربـاره ولايـت مـي تـواند صادق باشد و روابط جمله هاي قسمت دوم بايكديگر در صورتي محفوظ مي شود كه شان نزول آن را مورد امامت بدانيم . قـسمت دوم آيه متضمن دو مطلب است و آن اين كه : در يك روز معين , هم كافران ازپيروزي بر مـسـلـمانان مايوس شدند و هم دين خدا تكميل گرديد , حالا بايد ملاحظه نمودكه آن روز كدام روز اسـت كـه ايـن دو حـادثـه در آن به وقوع پيوست ؟ ما آنچه را درتعيين اين روز گفته شده يا ممكن است به ذهن خطور كند از نظر مي گذرانيم :1 - روز بعثت : بطور مسلم در روز بعثت اين دو حـادثه به وقوع نپيوسته است , زيرادر آن روز نه كافران مايوس بودند و نه دين بيان شده بود تا تكميل گردد . 2 - روز فـتح مكه : اين احتمال نيز مانند احتمال سابق است , زيرا فتح مكه در سال هشتم صورت گـرفـت در حالي كه بسياري از پيمانهايي كه مسلمانان با كافران داشتندبه قوت خود باقي بود و مـشـركـان مـجـاز بـودند كه مانند جاهليت رسوم حج را به جاآورند , از اين لحاظ ياس بر كافران مـسـتولي نبود و دين خدا در آن روز تكميل نشده بود , چه بسا احكامي داريم كه پس از فتح مكه بيان شده است . 3 - روزي كه اعلام بيزاري شد : يعني روزي كه علي عليه السلام سوره برائت را برمشركان خواند . در آن روز اگـر چه مشركان شبه جزيره از هرگونه پيروزي مايوس گشتند , ولي در آن روز دين از نـظر بيان احكام كامل نگشته بود چه بسا احكامي مانند حدود وقصاص كه در همين سوره مـائده اسـت بعدا نازل گرديده و ما بايد روزي را نشان بدهيم كه اين دو موضوع با هم در آن روز اتفاق افتاده باشد . 4 - روز عرفه از حجه الوداع : بيشتر مفسران اهل تسنن اين احتمال را انتخاب كرده اند و رواياتي نـيز نقل نموده اند , ولي ما تصور مي كنيم كه اين روز نيز ظرف اين دو حادثه خطير نبود ; زيرا در ايـن صـورت بـايـد ديـد كافراني كه از پيروزي برمسلمانان مايوس شدند چه كساني بودند , اگر مقصود كفار قريش يا عموم بت پرستان شبه جزيره باشد , بطور مسلم روز ياس و نااميدي آنان غير از ايـن روز بـود زيـراقـريـش در روز فتح مكه و بقيه پس از قرائت سوره برائت از هرگونه تفوق مايوس گشتند , نه در روز عرفه و اگر مقصود مطلق كافران روي زمين باشد -خواه در جـزيـره الـعـرب و خواه در جاهاي ديگر - بطور قطع يك چنين ياس عمومي تاآخرين دقايق عمر پيغمبر به وجود نيامده بود . گذشته از اين , مقصود از تكميل دين چيست ؟ آيا مقصود تعليم وظايف حج است ؟پر واضح است كـه با ياد دادن واجبات يك عمل , دين كامل نمي شود ; يا اين كه مرادبيان حلال و حرام است كه در ايـن سـوره ( مائده ) بيان شده است ؟ در حالي كه بسياري از احكام مانند ارث بردن كلاله و احكام ربا , طبق گفته اهل تسنن پس از روز عرفه در دسترس مسلمانان قرار گرفته است . بـنـابـر اين بايد اعتراف كرد كه منظور از ياس , يك نااميدي مخصوص است كه توام باتكميل دين مي باشد و اين دو موضوع با نصب وصي صورت مي گيرد و بس ; زيرا بسياري ازآيات قرآني به اين مـطـلب گواهي مي دهد كه همواره كافران چشم طمع در دين مسلمانان دوخته بودند و آخرين آرزوي آنـان اين بود كه مسلمانان را از آيين خود بازدارند وبه كيش نياكانشان برگردانند , چنان كه مي فرمايد : ود كثير من اهل الكتاب لويردونكم من بعد ايمانكم كفارا بسياري از اهل كتاب , از روي حـسـد - كه در وجودآنها ريشه دوانده - آرزو مي كردند كه شما را بعد از اسلام و ايمان به حال كفربازگردانند . (6) و آياتي به اين مضمون نيز داريم . ولي مسلمانان روز به روز پيشرفت مي كردند و مشركان مكه سنگرها را يكي پس ازديگري از دست مي دادند و دايره اميد كافران ساعت به ساعت تنگ مي شد . آخرين پناهگاه خيالي و دژ موهوم آنان اين بود كه چون آورنده آيين جديد فرزندي نداردكه پس از او زمـامدار مسلمانان شود و حكومت جوا

---

پاسخ به پرسشهاي مذهبي
مكارم شيرازي - ناصر و جعفر سبحاني 1 - بـه عـنـوان نمونه به سوره بقره , آيه هاي 238 و 239 مراجعه فرماييد ; اين دوآيه پيرامون نماز گفتگو مي كند , در صورتي كه آيات ماقبل و مابعد آن مربوط به وظايف و احكام زن است . 2 - سوره مائده , آيه 3 . 3 - سوره مائده , آ